Axborot urushi: Isroil muvaffaqiyatining sirlari (Ikkinchi maqola)

Axborot xuruji: Isroilning ko’rinmas urushi (Birinchi maqola)

Isroil va Falastin mojarosiga oid mavzuni tahlil qilishda davom etamiz. Birinchi maqolada AQSh ommaviy axborot vositalari Falastin mojarosini qanday yoritishi va bu jarayondagi Isroil hukumatining o’rni haqida umumiy ma’lumot bergan edik. Navbatdagi maqolada ham shu mavzuni davom ettirib, Isroil olib borayotgan axborot urushidagi muhim nuqtalarga diqqat qaratamiz. AQSh ommaviy axborot vositalarida bu nuqtalar qanday ifoda topayotganiga misollar keltiramiz. Bu borada Isroil muvaffaqiyatini ta’minlayotgan strategiyalar nimalardan iborat ekanini birma-bir tahlil qilamiz.

Birinchi strategiya: Yashirin bosqin

Isroil-Falastin mojarosini matbuot qanday yoritayotganini tushunish uchun yangiliklarda nima yozilganiga emas, balki nima yozilmaganiga ham diqqat qaratish lozim. Chunki odamlar ongiga nafaqat yangilikda yozilgan narsalar, balki unda berilmagan ma’lumotlar ham ta’sir ko’rsatadi.

Yangiliklarda, odatda, falastinliklar 34 yillik bosqinga qarshi kurashayotgani tilga olinmaydi. Jurnalistlar Isroil askarlari va falastinliklar yana to’qnashgani haqida xabar beradi, ammo bu to’qnashuvning asl sababiga, ixtilofning tarixiga to’xtalmaydi.

Jurnalistika sohasi tadqiqotchisi amerikalik Set Akermenning aytishicha, bunday yondashuv mojaro tarixini bilmaydigan amerikaliklarga qonli zo’ravonliklarga qarshi Isroil hukumati haqli kurash olib boryapti degan tasavvur beradi.

“Mojaro tarixini bilmaydigan aksariyat amerikaliklar bunday xabarni ko’rsa, mahalliy aholi g’alayoniga qarshi hukumat chora ko’rmoqda, deb tushunadi, — deydi tadqiqotchi. — Bu yerda tilga olinmagan fakt shuki, bu aholi o’z vatanida bosqinchilarga qarshi bosh ko’tarmoqda. Isroil esa begona yurt tuprog’ida xalqaro qonunlarga zid ravishda bu noqonuniy bosqinni himoya qilmoqda”.

Xabarlarda bosqinga qarshi, butun bir xalq ustidan o’rnatilgan zulmga qarshi bosh ko’targan, deyarli qurolsiz bo’lgan yoshlarning armiya o’qlariga uchayotgani tilga olinmaydi.

ABC News (Inglizchasi): “Israel was responding to an attack today”.

ABC News (Tarjimasi): “Isroil bugungi hujumga javob qaytarayotgan edi”.

CNN News (Inglizchasi): “Israel has beefed up forces following a Palestinian mortar attack”.

CNN News (Tarjimasi): “Falastinliklar o’t ochishi ortidan Isroil o’z kuchlari sonini oshirdi”.

Axborot xuruji: Isroilning ko’rinmas urushi

«So’z — atomdan kuchli!»
Abdulla Qahhor

1967-yil Suriya, Iordaniya, Misr va Isroil o’rtasida kelib chiqqan olti kunlik urush natijasida G’arbiy Sohil, G’azo Sektori va Sharqiy Quddus Isroil askarlari tomonidan bosib olindi. Shu yili Birlashgan Millatlar Tashkiloti Xavfsizlik Kengashi Isroilni bosib olingan hududlarni zudlik bilan tark etishga chaqiruvchi 242-Rezolyutsiya qabul qildi.

Isroil haligacha Rezolyutsiya talablarini bajargani yo’q. 3 milliondan ortiq falastinlik qariyb yarim asrdan beri noqonuniy harbiy bosqin ostida yashamoqda.

G’azo Sektori bugun yana urush alangasi ichida. Isroil samolyotlari hududni bir haftadan ortiq havodan o’qqa tutdi. Hujumlarda 160 dan ortiq falastinlik halok bo’ldi. Hamas otgan raketa o’qlaridan besh isroillik o’lgani ma’lum.

Xalqaro Amnistiya tashkiloti ma’lumotiga ko’ra, Isroil harbiy kuchlari bosib olingan hududlarda muntazam ravishda inson huquqlarini poymol etib keladi. Noqonuniy odam o’ldirish, mahkumlarni qiynoqqa solish, xo’rlash, ichida odam bo’laturib uylarni buzib tashlash, tez tibbiy yordam mashinalarini o’tkazmaslik, gumanitar yordam ko’rsatishdan bosh tortish hamda Falastin tinch aholisidan jonli to’siq sifatida foydalanish. Bular xalqaro huquq tilida urush jinoyatlari deb ataladi.

Isroildagi “Adolatli tinchlik uchun ayollar” koalitsiyasi yetakchisi Gila Svirski Falastindagi kundalik hayotni shunday tasvirlaydi:

“Zulm shunchalikka borib yetadiki, favqulodda holatlar e’lon qilinganda, falastinliklar kunlab o’z uylaridan tashqariga chiqa olmaydi, — deydi u. — Sababi oddiy, Isroil harbiylari ularni ko’chalarda ko’rishni xohlamaydi. Bu degani, ular oziq-ovqat ham sotib ololmaydi, farzandlarini maktabga yuborolmaydi, hatto ko’chani kesib qo’shnisinikiga chiqolmaydi. Bemor bo’lsa, tibbiy yordam ham ololmaydi. Xullas, uydan chiqib bajarish lozim bo’lgan eng muhim yumushlardan birortasini qila olmaydi. Bunday hayot kechirish dahshatning o’zginasi”.

Amerikalik faylasuf va siyosatshunos Noam Chomskiga ko’ra, Isroil bosqini zamonaviy tarixdagi eng uzun davom etgan harbiy jinoyatdir:

“G’arbiy Sohil va G’azo Sektori harbiy bosqin ostida. Bu zamonaviy tarixdagi eng uzoq davom etgan bosqin. Bu bosqin o’ta qattiq va shafqatsiz bo’lib, boshidan zo’ravonlik asosiga qurilgan. Hayot aholi uchun yashash mumkin bo’lmagan bir darajaga keltirilgan”, — deydi u.

Diqqat: «Qurbon bo’lgan o’zbeklar xotirasi uchun» harakat oyligiga qo’shiling!

O’tgan yili shu kunlarda Janubiy Qirg’iziston qon va olov ichida yondi. Aniqrog’i, 2010-yilning 10–25-iyun kunlari qurollangan to’dalar Qirg’izistonning O’sh va Jalolobod viloyatlaridagi o’zbeklar yashovchi mahallalarga hujum qilib, yuzlab uy-joylarni vayron qilishdi. Turli manbalarga ko’ra, vahshiyona hujumda ikki mingdan ortiq inson o’ldirilgan. Ularning aksariyati o’zbeklardir. Qirg’iziston muvaqqat hukumati qatliomni to’xtatish uchun hech qanday chora ko’rmagani oqibatida ko’z ko’rib quloq eshitmagan xunrezliklar ro’y berdi: besh yashar qizlar zo’rlandi, erkaklar tiriklayin yoqildi, boshlar kesib to’pdek tepildi…

Bular hududda sodir bo’lgan vahshiyliklarning ayrimlari, xolos.

Bir yil burun sizni qon yig’latgan bu voqealar ehtimol bugun xotirangizdan butkul ko’tarilgandir?! Zotan, inson bolasi unutuvchandir. Qorni to’yganda och yurgan kunlarini esdan chiqaradi. Xudo mushkulini oson qilganda, shukr qilishni bilmaydi.

Biz bu dahshatli manzaralarni qayta ko’z oldingizga keltirib, yarangizni yangilamoqchi emasmiz. Mintaqadagi hali ham hovuri pasaymagan millatlararo adovatni yana kuchaytirish niyatimiz ham yo’q. Faqat o’sha mudhish voqealarda halok bo’lgan birodarlarimizni, millatdoshlarimizni yodingizga solib, ular haqqiga yana bir bor xayrli duo qilib qo’yishingizni istadik, xolos.

Shu maqsadda «Qurbon bo’lgan o’zbeklar xotirasi uchun» Facebook harakat oyligini tashkil etishga qaror qildik. Sizdan ushbu harakat oyligida ishtirok etishingizni va shu oylik doirasida bir-ikki vazifani amalga oshirishingizni istaymiz. Bular juda oson va bir necha soniya ichida bajarish mumkin bo’lgan vazifalardir.

Birinchidan, halok bo’lgan millatdoshlarimizga ta’ziya ramzi sifatida Facebookdagi profil suratingizni bir oy davomida halok bo’lgan o’zbeklar xotirasi uchun yasalgan maxsus xotira surati bilan almashtirishingizni istaymiz. Surat yuqorida keltirilgan.

«Qiyofa»

«O’zbekfilm» kinostudiyasida suratga olingan multfilm. Ssenariy muallifi taniqli kinorejissor Zulfiqor Musoqov ekan. Bosh rejissor Nozim To’laxo’jayev.

Multfilmning mazmuniga tushunish uchun ikki marta tomosha qildim. Tushunmadim, to’g’risi. Turli shakllardagi inson qiyofasini ochib berishmoqchi bo’lganmi? Balki, siz tushunarsiz.

SOVET ITTIFOQI VA HUR DUNYO NUQTAI NAZARIDAN TURKISTONNING STRATEGIK AHVOLI*

Boymirza HAYIT

Boymirza Hayitning ijodiy faoliyati bilan O’zbekiston yozuvchilarining X qurultoyidan keyingina tanisha boshladik. Bungacha uni xoin hisoblardik. Muhammad Solih aytmoqchi, “uning soyasiga nayza tiqib, mashq qilardik”. Holbuki, u butun umri davomida Turkistonning milliy mustaqilligini qayta tiklash uchun kurashdi. B.Hayitning “Turkiston Rusiya va Chin orasida”, “Turk dunyosida rus imperializmining izlari”, “Turkistonda o’ldirilgan turk shoirlari”, “Sovet Ittifoqida turklikning va Islomning ba’zi masalalari” singari o’nlab kitoblari jahon afkor ommasiga ma’lum. Yaqinda u “Turkistonda milliy ozodlik harakati” nomli katta monografiyasini yozib tugatdi. Boymirza Hayitning kitoblari va maqolalari nemis, fransuz, ingliz, arab, turk, urdu, fors tillarida qirqdan ortiq mamlakatlarda nashr etilgan, majmua, jurnal va gazetalarda e’lon bo’lgan. Hozir ham chop etilmoqda.

Quyida atoqli olim, tarix fanlari doktori B.Hayitning “Sovet Ittifoqida turklikning va Islomning ba’zi masalalari” (Istanbul, 1987) kitobidan olingan bir maqolasini o’quvchilar hukmiga havola etayotirmiz. Maqola AQSh, Angliya, Olmoniya, Indoneziya, Turkiya kabi yirik mamlakatlarda, shuningdek, arab yurtlarida o’nlab tillarda gazet, jurnallarda bosilgan. O’zbek tilida birinchi marta e’lon qilinmoqda. Undagi ba’zi atamalar, ayrim fikrlar biroz eskirdi. Chunonchi, “Sovet Ittifoqi” degan atamaning o’zi iste’moldan tushdi. Bir qator jumhuriyatlar o’z Davlat mustaqilligiga erishdilar. Ammo maqola hamon o’z qimmatini yo’qotgani yo’q.

Buxoro amiri Turkiston general-gubernatoriga maktub yo’lladi

Toshkand shahriga bir necha daf’a kelgan oqil va fozillikda mashhur Buxoro amirini elchisi Hisomiddin miroxur ushbu dekabr oyini yigirma to‘rtinchi kuni Toshkand shahrig‘a dohil bo‘lub ro‘zi shanba general gubernatorg‘a ko‘runush aylab janob amirdin kelturg‘on maktublarini topshurdi. Va mazkur elchi Toshkand shahrida general Ostruvuyning hovlisig‘a tushtilar.

“Turkiston viloyatining gazeti”, 1871-yil 29-dekabr

Vaqtsizlik va taqdir haqiqati…

4:54 Oktabr ham kirib kelibdi. Vaqt suv kabi oqmoqda.

Yana bir Ramazon kunini niyat qilib, saharlik qilib chiqdik. Birodarlar, kecha nega “party”da ko’rinmading, deb so’rashdi.

23:05 Bugun hech qayoqqa chiqmadim hisob. Peshingacha uxladim. Uyda Horun Yahyoning “Timelessness and the Reality of Fate” (Vaqtsizlik va taqdir haqiqati) deb nomlangan kitobini o’qiyapman. Judayam qiziq. Modda haqiqati, vaqt, taqdir tilsimlarini ilmiy isbotlar bilan tushuntirib bergan. Biz uchun kutilmagan xulosalar bor. Masalan, biz ko’radigan, his qiladigan, eshitadigan yoki hidini sezadigan moddalar aslida mavjud emas, balki elektrik to’lqinlar orqali miyamizda hosil bo’ladigan suratlar, xolos. Juda qiziq, hazm qilish qiyin. Biz yashaydigan dunyoning tushdagi hayotdan hech qanday farqi yo’q. Tushda ham xuddi shu hisni tuyamiz, xuddi haqiqiy hayotda yashayapmiz, deb o’ylaymiz. Uyg’onganimizdan keyin esa bu yana bir uzunroq bo’lgan ikkinchi tushdagi hayotni boshlaymiz…

Bugun masjidda taroveh namozini tomda o’qidik. Tomga yangi paloslarni to’shab qo’yishibdi. Ajoyib bo’ldi. Tepamizda oy, yulduzlar, ochiq va salqin sahn… Menimcha, bundan buyog’i har kuni tomda o’qilsa kerak.

2006-yil, 1-oktabr, Yakshanba, Dehli.

Imom Rabboniy dargohida

23:06 Bugun tong sahar ikkiyu o’ttizlarda Chandigarh safaridan Dehliga qaytdik. So’nggi uch kun mobaynida men, Muzaffar aka va Ildus Chandigarhda turk birodarimiz Bahri abining uyida mehmon bo’ldik.

Muzaffar aka bilan (Sirhind yo’lida)

Chandigar Hindistonning Haryana va Panjob shtatlari poytaxti. 1947-yil Hindiston va Pokiston alohida davlat bo’lib ajralgach, Panjob poytaxti Lahor Pokiston davlati tarkibiga o’tib ketadi. Poytaxtsiz qolgan Hindiston tarkibidagi Panjob uchun yangi shahar qurilishi boshlanadi. Shu tariqa Chandigarh shahri vujudga keladi. Ma’lumotlarga ko’ra, Chandigarh Hindistonda reja bo’yichi qurilgan ilk shahardir. To’la ishlangan loyihaga ko’ra, Chandigarhning bunyod etilishi 1952-yili Javaharlal Nehru davrida boshlangan. Darhaqiqat, Chandigarh chiroyli shahar, menga yoqdi. Avvalo, e’tiborimni tortgan narsa Dehlida topish mumkin bo’lmagan muhit bo’ldi: tinch, toza, daraxtlar ko’p, binolar, ko’chalar bir tekis, ravon qurilgan, ko’chalarda husnni buzib turuvchi kambag’allarning vayrona kulbalari yo’q. Har bir uy alohida dizayn bilan o’ziga xos uslubda qurilgan.

Boymirza HAYIT: XALQIMGA SO’Z

ALHAMDULILLOH RABBIL OLAMIYN. Assalomu alaykum va rahmatullohi va barokot.

Aziz vatandoshlarim. Sizlarga, sizlarning farzandingiz Boymirza Hayit murojaat qilmoqdadir. Aziz vatandoshlarim, 52 yil vatandan judolikda, Vatandan tashqari uzoq mamlakatlarda yashadim, millatim deya tushundim, butun borlig’imni, g’oyamni, vujudimni va fikr-hayotimni millatimizning taqdiri, o’tgan kunlari va kelajakdagi istiqboli deb, faoliyatlarda bo’lindim. Tabiiy, muhojirlikning achchiq-chuchuk shartlari, Vatansizlik, boshqa millatlar orasinda yashashlik, qiyin bir holda faoliyatlarda bo’linmoq tabiati ila oson bo’lmagan bir masala edi. Alhamdulillo, Vatan deb, millat deb, ya’ni uning ozodligini talab etib, uzoq yillar harakatda… Qo’lda qalam bilan maydonda bo’lib kelindi. Vatanimning bir farzandi sifatida ko’p-ko’p haqoratlarni men Sovetlar Ittifoqining matbuotlaridan va Turkistonimizdagi matbuotlardan, ayniqsa, sovet kommunist matbuotlaridan, yozuvlaridan, kitob va risola hamda maqolalaridan ko’rgan bo’ldim. Fikrlarimga qarshi yoki mening shaxsimga qarshi 436dan ortiq kitoblar, risolalar, maqolalar yozildi va buningda barobar televideniye va radiolarda, qurultoylarda, mening fikrimga qarshi, ayniqsa shaxsimga qarshi hujumlar, tuhmatlar, ig’volar yuritildi.

Meni qotil dedilar, sudga berilishimni iltimos qilishdi, ammo sudga berolmadilar. Fashist dedilar, fashistligimni isbot etolmadilar, vatan xoini dedilar, meni vatan xoini bo’lolganimni isbot etolmadilar. Lenin milliy siyosatini soxtalovchi, dedilar, ammo Lenin milliy siyosatining soxtakorligini Moskva yoki Turkistondagi sovet arzandalari endi o’z ko’zlari bilan ko’rib turibdilarki, endi Lenin milliy siyosati soxtakorlik siyosati ekan. Burjua millatchisi dedilar, tabiiy, men millatchi bo’lib, o’z millatimni boshqa millatlar ustidan yuqori ko’tarish uchun emas, o’z millatimizning o’z holinda mustaqil yashashi, erkin nafas olishi, baxtli va saodatli yashashi, o’zimizni o’zimiz tarafimizdan idora etilishi talablarida bo’ldim. Bu tabiiydir, millatimni sevish alomatidir, buni bir millatning boshqa millat ustidan hokimligini ta’min etadigan fikr sifatida ko’rib bo’lmaydi va buningda, bunday so’zlar asosidan tuzilgan ig’volarni ham hazm qildik. Alloh bugun bizning haqli bo’lganimizni, sovet rejimi va uning turkistonlik xizmatchilari bu sohada buyuk bir tarixiy yolg’on qilganliklarini bugun o’z ko’zimiz bilan ko’rib turibmiz. Allohning rahmi ila eski sovet sotsialist respublikalari birligi, degan bir imperatorlikning cho’kishi, 16 millionga yaqin a’zosi bo’lgan, hammani titratgan, hammani qo’rqitgan zulmning hukmronlari bugun o’rtada yo’qdirlar…

BUGUN MADANIYATNI QUTQARING: Ertaga u sizni qutqaradi

Karim BAHRIYEV*

Rivoyat: Uzun kechalarda ayvonga chiqib olis yulduzlarga termulganimda: “Shu miltir yulduzlardan narida nima bor ekan?” – deb o’ylardim. Balkim yana yulduzlar bordir. U yulduzlarning ortida-chi? Nima bor ekan? Endi bilaman – qorong’ulik bor, cheksiz-tubsiz zulmat bor… Qorong’ulik izlab, yulduzlardan nariga borish shart emas – uyingizdagi chiroqni o’chirsangiz bas, hammayoq zim-ziyo bo’ladi, darhol zulmat yetib keladi, chiroqlari o’chgan yurtlarga.

Ulug’ faylasuf Umar Hayyom bizdan ham oldin yer bor edi, bizdan keyin ham qoladi, degan ekan. Menga tuyuladiki, dunyo ulkan bir qabristondir, axir ming yillar bo’yi odamlarni yerga ko’mganlar, bugun ham ko’mmoqdalar, ertaga yana ko’plab ko’madilar… Zaminda odamzod suyaklari bir necha qatlam bo’lsa kerak.

Ana shu qorong’u qabriston-dunyo kengliklarida imonli, tirik odamlar shamlarday unda-bunda kuyib yotadilar. Shuning uchun inson o’lganda dunyo nogoh qorong’ulashadi.

Cho’lpon halok bo’lgan kuni Turkiston uzra og’ir zulmat cho’kdi. Bugungacha yurtning o’sha chekini qorong’u bosib yotibdi. Cho’lpon kabi yona oladigan farzandlar tug’ilsa, yurt yorishadi… Ko’ngillar yorishsagina yurt yorishadi, ko’ngilni yoritadigan nur esa tafakkur yog’dusi, madaniyat sha’midir. Buyuk asarlar kolxoz, sovxoz bo’lib yozilmaydi, ularni daholar yozadilar…